Το δίποδο χταπόδι bimaculoides είναι από τη φύση του προικισμένο με έναν ανήσυχο και επιθετικό χαρακτήρα. Δεν είναι μόνο μισάνθρωποι, αλλά και κυνικοί: δείχνουν αγάπη και φροντίδα για τους γείτονές τους μόνο κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος. Οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Johns Hopkins δημιούργησαν ένα θαύμα φιλοκοινωνικότητας για τα μαλάκια, δίνοντάς τους ναρκωτικά με MDMA. Τι λέει αυτό για τους ανθρώπους;
Μύδια μαστουρωμένα
Παρ' όλη την αντικοινωνικότητά τους, η χημεία της κοινωνικής συμπεριφοράς στα χταπόδια είναι μια χαρά: η φύση έχει ανταμείψει τα κεφαλόποδα με ένα σύστημα με σεροτονίνη, ένα εξελικτικά αρχαίο μόριο που είναι υπεύθυνο για την ευεξία, τα αισθήματα ευτυχίας και την προκοινωνικότητα. Έχοντας αναλύσει το γονιδίωμα του Octopus bimaculoides, οι ερευνητές διαπίστωσαν κάτι ενδιαφέρον: το γονίδιο που κωδικοποιεί τις πρωτεΐνες που μετακινούν τη σεροτονίνη στον εγκέφαλο είναι τρομακτικά παρόμοιο με το ανάλογο ανθρώπινο γονίδιο SERT.
Έτσι γεννήθηκε η ιδέα να βυθίσουν τα χταπόδια στο μαγικό σύμπαν της έκστασης. Το ναρκωτικό δεν επιλέχθηκε για την αγάπη του για τη μαγεία και το ρέιβ: η διαδρομή του MDMA προς τον εγκέφαλο περνάει από τους μεταφορείς σεροτονίνης και η συγκέντρωση αυτού του νευροδιαβιβαστή σε ορισμένα σημεία του εγκεφάλου αυξάνεται.
Γι' αυτό το "ναρκωτικό της αγκαλιάς" χειραγωγεί έξυπνα την αντίληψη: ένας έφηβος που σέρνεται σε ένα κλαμπ υπό την επήρεια έκστασης δεν παρατηρεί το δυσαρεστημένο πρόσωπο του face control, αλλά βλέπει αμέσως το χαρούμενο πρόσωπο του συντρόφου του. Το MDMA μειώνει την ικανότητά του να διαβάζει τα αρνητικά ερεθίσματα και αυξάνει την ακρίβεια της αποκωδικοποίησης των θετικών.
Αυξάνοντας τα επίπεδα της ωκυτοκίνης και της προλακτίνηςστο πλάσμα , το ναρκωτικό κάνει τους εφήβους πιο ανοιχτούς και έμπιστους, ενισχύει την ενσυναίσθηση και γενικά τη φιλοκοινωνική συμπεριφορά τους .
Τα παραπάνω λειτουργούν για διάφορα θηλαστικά, όπως ποντίκια και αρουραίους. Δεν υπήρχε καμία βεβαιότητα για τα χταπόδια, επειδή έχουν εντελώς διαφορετική αρχιτεκτονική εγκεφάλου. Πιο συγκεκριμένα, ο εγκέφαλός τους: το μαλάκιο δεν έχει εγκεφαλικό φλοιό, αλλά αντί για ένα εντοπισμένο κέντρο υπάρχει ένα αποκεντρωμένο σύστημα με ξεχωριστή έδρα για κάθε πλοκάμι.
Από όλα τα ασπόνδυλα, τα χταπόδια είναι τα πιο εξελιγμένα από πλευράς συμπεριφοράς και έξυπνα (περνούν λαβύρινθους, λύνουν παζλ, αναγνωρίζουν φιγούρες και ανθρώπους).
ΟGul Dolen MD, PhD, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins που ηγήθηκε του πειράματος, σημειώνει ότι ο εγκέφαλος ενός χταποδιού είναι πιο κοντά σε αυτόν ενός σαλιγκαριού παρά ενός θηλαστικού: μας χωρίζουν από αυτά έως και μισό δισεκατομμύριο χρόνια εξέλιξης.
Για να ελέγξουν πώς λειτουργεί η βιοχημεία της κοινωνικότητας στο χταπόδι bimaculoides, οι επιστήμονες δεν έβαλαν χρωματιστά χάπια στα κεφαλόποδα, αλλά τα τοποθέτησαν σε ένα μικροσκοπικό λουτρό MDMA και τα έλουσαν κυριολεκτικά στην ομορφιά (δέκα λεπτά επεξεργασίας νερού για ένα χταπόδι είναι σαν δέκα λεπτά εισπνοής για έναν άνθρωπο).
Μετά το λουτρό, τα πειραματόζωα στάλθηκαν για 30 λεπτά σε ένα ενυδρείο με τρία διαμερίσματα για ελεύθερη περιπλάνηση. Σε ένα από αυτά τοποθετήθηκε ένα άλλο χταπόδι, τοποθετημένο σε πλαστικό μπουκάλι ή γλάστρα ορχιδέας, για να αποφευχθεί πιθανή πάλη. Στον άλλο θάλαμο υπήρχε ένα δόλωμα: παρομοίως κλεισμένα σε μπουκάλι ή γλάστρα ήταν ελκυστικά αντικείμενα, ανάμεσα στα οποία οι χιουμορίστες ερευνητές τοποθετούσαν όχι μόνο χρωματιστά πληρωτικά υλικά, αλλά και αγαλματίδια γαλαξιακών ηρώων όπως ο Chewbacca.
Μετά την κατάποση με MDMA, τα χταπόδια περνούσαν τον ίδιο χρόνο στο ουδέτερο δωμάτιο με αυτόν που περνούσαν χωρίς ντοπάρισμα, αλλά η παραμονή στα άλλα διαμερίσματα άλλαξε δραματικά.
Ενδιαφέρονταν πολύ περισσότερο για νέα θέματα, γεγονός που σχετίζεται με μια άλλη επίδραση του ναρκωτικού: διεγείροντας τη συναπτική πλαστικότητα και επηρεάζοντας τον BDNF (το γονίδιο που υποστηρίζει τη νευρωνική ανάπτυξη), προωθεί τη μάθηση.
Ο χρόνος που περνούσαν με τους συγγενείς τους αυξήθηκε επίσης γενικά, αλλά όχι μόνο αυτό - άλλαξε και η ποιότητα της επικοινωνίας.
Κανονικά, τα χταπόδια δεν πλησιάζουν σε απόσταση αναπνοής από τους συντρόφους τους, αλλά υπό την επήρεια του MDMA, μετατοπίστηκαν σε ενεργή κοιλιακή επαφή: χουφτώνοντας, μελετώντας και εξερευνώντας τους άλλους.
Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι η κοινωνικότητα των κεφαλόποδων, εκτός αν χρειάζονται επειγόντως να αναπαραχθούν, καταστέλλεται από ανάγκη και το MDMA απλώς απελευθερώνει τους μπλοκαρισμένους νευρικούς μηχανισμούς. Όχι μόνο τους φιλοκοινωνικούς, αλλά και εκείνους που είναι υπεύθυνοι για την ευτυχία (όλα έχουν να κάνουν με τη σεροτονίνη): στο ταξίδι, τα μύδια άπλωναν εκστατικά τα πλοκάμια τους, εκτελούσαν ελιγμούς υδάτινου μπαλέτου και φτιάχνονταν από τις μυρωδιές και τους ήχους.
Μόνο ο έμφυτος σεξισμός του Octopus bimaculoides δεν άλλαξε: τα χταπόδια αναζητούσαν με θέρμη τα θηλυκά στο κοινωνικό κύτταρο, αλλά αν αποδεικνυόταν ότι υπήρχε αρσενικό, προτιμούσαν τον Chewbacca από αυτόν.
Οι άνθρωποι βρίσκονται σε αναταραχή
Έχουμε συνηθίσει στο γεγονός ότι όσο περισσότερο σκάβουν οι επιστήμονες στον εγκέφαλο, τόσο πιο πεζή γίνεται η εικόνα του εσωτερικού μας κόσμου: συναισθήματα = εργασία του μεταιχμιακού συστήματος, παθιασμένος έρωτας = έκρηξη ορμονών και νευροδιαβιβαστών, και ο ιερός έρωτας (μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος) μπορεί εύκολα να εξηγηθεί από τον τόνο του συστήματος της ντοπαμίνης, του παρακείμενου πυρήνα, του κοιλιακού μεσαίου εγκεφαλικού καλύμματος και του κοιλιακού παλίντιου.
Οι τίτλοι επιστημονικών άρθρων του τύπου "επιστήμονες μέτρησαν την ευτυχία" που μοιάζουν με καθαρή αίρεση μπορούν εύκολα να μεταφραστούν επαρκώς ως "επιστήμονες μέτρησαν τα επίπεδα σεροτονίνης, ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης"
Το πείραμα με χταπόδια, τα οποία δεν έχουν εγκεφαλικό φλοιό και πολύπλοκο σύστημα ανταμοιβής, έδειξε ότι ο μηχανισμός της κοινωνικότητας είναι γελοία απλός και συνοψίζεται σε ένα βιοχημικό "κλικ".
Αλλά όχι μόνο αυτό. Οι πορείες των θηλαστικών και των κεφαλόποδων διαχωρίστηκαν πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μια μακρά και περίπλοκη εξελικτική πορεία φάνηκε να μας οδηγεί σε μια εξαιρετικά εξελιγμένη κοινωνικότητα και τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ στα εκατομμύρια του. Τώρα αποδεικνύεται ότι το να γίνουμε κοινωνικό είδος δεν είναι καθόλου εξελικτικός στόχος, ούτε καν επίτευγμα.
Σήμερα, ορισμένα εξελικτικά είδη δείχνουν τόσο μεγάλο ενθουσιασμό για το κοινωνικό όσο και εμείς: τα μυρμήγκια είναι σπουδαία στη δουλεία και μπορούν να αυτοκτονήσουν με θυσία σε περίπτωση κινδύνου για τους συντρόφους τους- οι πίθηκοι μπονόμπο είναι καλοί στη μαιευτική, οι ελέφαντες είναι θεοί της ενσυναίσθησης και πιθανώς γνωρίζουν ακόμη και τι είναι ο θάνατος (και όπως γράφει ο ψυχολόγος Έρνεστ Μπέκερ, όλος ο ανθρώπινος πολιτισμός μπορεί να είναι απλώς ένας μηχανισμός ψυχολογικής άμυνας απέναντι στη συνειδητοποίηση της δικής τους θνησιμότητας).
Τα περισσότερα ζώα και έντομα είναι ανώτερα από τον homo sapiens όσον αφορά την απλή καθημερινή επικοινωνία: είναι ικανά να επικοινωνούν με πολλά είδη (τα μυρμήγκια, σε αντίθεση με εμάς, επικοινωνούν οπτικοακουστικά, απτικά και χημικά) και να επικοινωνούν μεταξύ των ειδών (οι σκύλοι μας καταλαβαίνουν, αλλά εμείς δεν τους καταλαβαίνουμε).
Οι έρευνες στη γενετική έχουν πείσει τον κόσμο ότι ο στερεότυπος εξελικτικός χάρακας "από το μικρότερο στο μεγαλύτερο" είναι παρωχημένος και ότι είναι προτιμότερο να απεικονίζεται η εξέλιξη ως κύκλος, όπου ο περήφανος αρσενικός homo sapiens είναι μόνο ένα μέρος του συνόλου.
Η εξέλιξη δεν έχει πραγματικά κανένα στόχο ή σχέδιο, και όλη η φυσική σκοπιμότητα είναι απλώς μια έξυπνα τοποθετημένη οπτική ψευδαίσθηση. Όπως αρέσκεται να μας υπενθυμίζει ο εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins, υπάρχουν τρεις βασικοί μηχανισμοί που δημιουργούν μια φαινομενικά αδιανόητη πιθανότητα από εκατομμύρια πιθανότητες: η μεταβλητότητα, η φυσική επιλογή και η κληρονομικότητα.
Η μεταβλητότητα ανοίγει την πόρτα στην τυχαία αλλαγή: ο απόγονος κάθε πλάσματος είναι εκ των προτέρων διαφορετικός από τους γονείς του. Αν μια τέτοια τυχαία αλλαγή αποδειχθεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, το πλάσμα δεν εξοντώνεται από το περιβάλλον και επιβιώνει μέχρι την αναπαραγωγική περίοδο, και η κληρονομικότητα καθορίζει το τυχαίο χαρακτηριστικό σε επίπεδο πληθυσμού.
Ευφυείς και άκρως κοινωνικοί στη φύση, είμαστε απλώς ένα σύνολο καλά συναρμολογημένων διακοπτών, ακόμη και όταν πρόκειται για πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ μας και με τον εαυτό μας.
Η συνείδηση, λένε κάποιοι, δεν είναι επίσης τίποτα περισσότερο από μια αναδυόμενη ιδιότητα του πολύπλοκου εγκεφάλου. Ένα όμορφο αποτέλεσμα μιας άσκοπης ζύμωσης συμπτώσεων.
